Từ lâu, hương ước, quy ước đã có tác dụng duy trì lối ứng xử chuẩn mực trong cộng đồng làng, xã, giúp hạn chế, đẩy lùi những hủ tục, tập quán lạc hậu, gìn giữ và phát huy các giá trị tốt đẹp, xây dựng nếp sống văn minh. Tuy nhiên, việc xây dựng, thực hiện bản cam kết đặc biệt này đang bộc lộ không ít tồn tại, hạn chế. Vì vậy Quyết định 22/2018/QĐ-TTg ngày 8/5/2018 của Thủ tướng Chính phủ về việc xây dựng, thực hiện hương ước, quy ước là giải pháp để những bản thỏa thuận chung này thực sự có chiều sâu, phát huy được sức mạnh trong đời sống cộng đồng. Trên cơ sở hướng dẫn của Sở Văn hóa, Thể thao & Du lịch, Phòng Văn hóa & Thông tin huyện, xã Mường Khoa đã xây dựng kế hoạch thực hiện sát với tình hình thực tế, gắn kết cộng đồng ở từng nơi.

Hương ước, quy ước được hình thành trong quá trình phát triển lâu dài của cộng đồng dân tộc Việt Nam. Sức mạnh của hương ước, quy ước dựa vào thói quen, nếp sống của cộng đồng dân cư, là sức mạnh có tính chất tâm lý nằm sâu trong tiềm thức của mọi người dân. Hương ước, quy ước có ý nghĩa giáo dục và động viên nhân dân hành động, gắn bó dân làng thành một cộng đồng chặt chẽ; đồng thời, điều tiết trách nhiệm và các quyền lợi của mọi thành viên trong cộng đồng dân cư. Với ý nghĩa đó, trong những năm qua, công tác xây dựng và thực hiện hương ước, quy ước trên địa bàn xã Mường Khoa luôn nhận được sự quan tâm của cấp ủy, chính quyền, sự ủng hộ của người dân và đạt nhiều kết quả tích cực.
Ông Lừ Văn Dũng, Phó Chủ tịch UBND xã Mường Khoa cho biết: Việc xây dựng hương ước, quy ước ở các thôn, bản trên địa bàn xã được người dân tham gia đóng góp ý kiến một cách dân chủ và hoàn thiện đưa vào thực hiện từ nhiều năm qua. Tuy nhiên, những năm gần đây, đặc biệt là trong xây dựng nông thôn mới, nhiều nội dung trong hương ước, quy ước ở các bản đã lạc hậu, không còn phù hợp nên đã được rà soát, điều chỉnh. Trong đó, có những tiêu chí về vệ sinh môi trường, y tế, giáo dục, việc hiếu, việc hỉ... đã được quy định mới để phù hợp với tình hình thực tế. Đến nay, xã Mường Khoa đã có quyết định công nhận hương ước, quy ước của 8/8 bản. Nội dung trong hương ước, quy ước quy định rõ những việc “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” như: Thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; an ninh trật tự; khuyến học, khuyến tài; trách nhiệm, nghĩa vụ của từng cá nhân, từng gia đình trong thực hiện các tiêu chí về xây dựng gia đình văn hóa, làng văn hoá, nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang, lễ hội và trong xây dựng nông thôn mới...

Khi hương ước, quy ước của mỗi thôn, bản trên địa bàn xã Mường Khoa đi vào cuộc sống, ý thức của người dân trong việc xây dựng đời sống văn hóa, phát triển kinh tế, xây dựng nông thôn mới cũng được nâng lên rõ rệt. Ông Lừ Văn Đức, Bí thư chi bộ - Trưởng bản Pót chia sẻ: Trên cơ sở kế thừa và phát huy những thuần phong mỹ tục, truyền thống văn hóa; đồng thời, bổ sung những nội dung mới tiến bộ phù hợp với tình hình thực tế địa phương, năm 2019 sau khi có kế hoạch rà soát, sửa đổi hương ước, quy ước theo Quyết định số 22/QĐ-TTg về xây dựng thực hiện hương ước, quy ước, bản Pót đã họp bàn, thống nhất xây dựng hương ước, quy ước gồm 9 chương, 23 điều. Ngoài quy định chung, hương ước mới của bản còn coi trọng việc phát triển kinh tế, xây dựng cơ sở hạ tầng, xây dựng nếp sống văn hóa, xây dựng gia đình văn hóa, đoàn kết dân tộc...
         

      Đội Văn nghệ bản Pót tham gia chương trình truyền hình về bản em

Hương ước, quy ước cũng nêu rõ việc khuyến khích tổ chức lễ cưới hỏi theo nếp sống mới, loại bỏ những hủ tục lạc hậu trong việc tang... Được biết, từ khi có hương ước, quy ước mới người dân bản Pót không còn e ngại, né tránh nhắc nhở những ai vi phạm các điều đã được quy định; việc xây dựng gia đình văn hóa được người dân tích cực hưởng ứng. Hiện, tỷ lệ gia đình văn hóa của bản đạt trên 85%. Đặc biệt, thực hiện hương ước, quy ước mới bản Pót đã vận động quyên góp được hàng chục triệu đồng để sửa sang, nâng cấp đường giao thông,nhà văn hóa, đường điện chiếu sáng, trồng cây tạo cảnh quan môi trường, xây dựng giữ vững bản văn hóa và phấn đấu được công nhận bản kiểu mẫu.

Năm 2018, bản Phố và bản Khoa sáp nhập thành bản Khoa với 283 hộ/1102 khẩu, hơn một nửa là người dân tộc Thái, còn lại là dân tộc Kinh và Mường. Ông Quàng Văn Bánh, Trưởng bản Khoa cho biết: Để tạo sự đoàn kết cho nhân dân sau khi sáp nhập thì một trong những vấn đề được người dân rất quan tâm, đó là thống nhất có một quy ước, hương ước bản.  Tuy nhiên khi sáp nhập thì số lượng người dân tăng lên, 3 dân tộc, 3 phong tục tập quán khác nhau và cũng không tránh khỏi tư tưởng cục bộ, trái chiều từ một số ít người dân ở 2 thôn với nhau khi đều muốn giữ hương ước chung của bản mình. Trên quan điểm chỉ đạo của huyện, xã, việc xây dựng quy ước, hương ước bản phải phù hợp với chủ trương, đường lối của Đảng; chính sách, pháp luật của Nhà nước; đạo đức xã hội, phong tục tập quán tốt đẹp của cộng đồng dân cư; hương ước chung của bản đã được thông qua gồm 6 chương, 26 điều. Theo đó, nhiều hủ tục lạc hậu được xóa bỏ; việc cưới, việc tang thực hiện theo nếp sống mới, trên 80 % hộ đạt gia đình văn hóa..

       Lễ trao giải chương trình truyền hình Về bản em tại xã Mường Khoa

Có thể thấy, việc cán bộ và nhân dân xã Mường Khoa nêu cao ý thức thực hiện những nội dung được quy định trong hương ước, quy ước của thôn, bản không chỉ góp phần phát huy thuần phong mỹ tục, đề cao các chuẩn mực đạo đức truyền thống của dân tộc; mà còn mang lại hiệu quả trong việc thực hiện nếp sống văn minh và phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”.

Theo thống kê, hết năm 2020, toàn xã có 918/1.143 hộ đạt danh hiệu gia đình văn hóa, đạt tỷ lệ trên 80%; 7/8 bản đạt khu dân cư văn hóa; 100% đám cưới, đám tang trên địa bàn xã được tổ chức lành mạnh, tiết kiệm, phù hợp thuần phong mỹ tục, không có mê tín dị đoan. Đặc biệt, việc xây dựng và thực hiện hương ước, quy ước đã phát huy được vai trò tự quản của cộng đồng dân cư; bảo vệ, gìn giữ, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp, xây dựng nếp sống văn minh trong cộng đồng.